Conclusion

การสรุป
(Conclusion)

ควรจบด้วย 
     • Quotation 
     • Poetry 

     • Song 
     • Picture/poster 
     • Proverb 

     • Expression 
     • Mottle 
     • Story 
     • Rhetorical question 
     • A call for action

การจบการนำเสนอ

     ประกอบด้วย 
     • สัญญาณที่แสดงว่าจะจบ 
     • สรุปเนื้อหาที่นำเสนอ 
     • วิธีการติดต่อกับผู้นำเสนอ (อาจเป็นหมายเลขโทรศัพท์หรือ e-mail address โดยไม่ควรพูดออกมา เพียงแค่ใส่ไว้ใน slide หรือ handout แล้วแค่แจ้งว่ามี) 
     • การตอบคำถามจากผู้ฟัง 
     • กล่าวขอบคุณผู้ฟัง (ไม่ควรกล่าวในเชิงว่า ไม่แน่ใจว่าสิ่งที่ตนเองจะเป็นประโยชน์กับผู้ฟังหรือไม่)

วิธีการรับมือกับคำถามจากผู้ฟัง

     • ต้องมี eye contact ตลอดเวลา และไม่มองแต่เพียงผู้ถามคำถามนั้นเท่านั้น แต่ให้มองผู้ฟังทุกคนด้วย เพราะคำตอบที่ผู้นำเสนอจะตอบ เป็นการตอบให้ผู้ฟังทุกคน 
     • ไม่ปฏิเสธการตอบคำถามโดยตรง แต่ให้ใช้วาทศิลป์ในการหลีกเลี่ยงการตอบแทน 
     • ไม่ขัดจังหวะการถามของผู้ถาม โดยเฉพาะในกรณีที่สถานการณ์ตึงเครียด แต่ในบางสถานการณ์ เช่น ผู้ฟังพูดว่า จะถามหลายคำถาม ให้รีบหยุด แล้วขอทีละคำถาม เพราะถ้าให้ถามทีเดียวทั้งหมด อาจจะลืมประเด็นในบางคำถามได้ 
     • คิดก่อนตอบ 
     • กล่าวซ้ำ หรือทวนคำถามของผู้ฟัง เพื่อขอคำอธิบายเพิ่มเติม (ในกรณีที่ไม่เข้าใจประเด็นคำถาม) 
     • ตอบคำถาม หรือคำวิจารณ์อย่างสร้างสรรค์

ข้อควรจำ

     • คำถามไม่สร้างสรรค์หรือลองเชิงมักมีน้อย คำถามส่วนใหญ่เป็นคำถามเพื่อขอคำอธิบายหรือข้อมูลเพิ่มเติม 
     • คำถามเป็นส่วนหนึ่งที่ช่วยให้ผู้นำเสนอประสบความสำเร็จในการนำเสนอข้อมูล 
     • คำถามระหว่างการนำเสนอข้อมูลเป็นสิ่งที่แสดง feedback จากผู้ฟังที่ดี ดังนั้น หากเป็นไปได้ ควรเปิดโอกาสให้ผู้ฟังสามารถถามคำถามได้ระหว่างการนำเสนอข้อมูล 

     • ผู้นำเสนอต้องไม่ต่อว่าหรือวิพากษ์วิจารณ์คำถามของผู้ฟัง